ABD ile Avrupa Birliği (AB) arasında varılan son ticaret anlaşması, İspanyol siyah zeytin ihracatçılarını zora soktu.

Anlaşma kapsamında AB menşeli ürünlere yüzde 15 ithalat vergisi getirilirken, bu durum zaten Trump döneminden bu yana ağır gümrük tarifeleriyle karşı karşıya olan İspanyol üreticileri ve ihracatçıları endişelendirmeye başladı.

Dünyanın en büyük sofralık zeytin ihracatçısı konumundaki İspanya’nın ABD’deki siyah zeytin pazar payı, 2017’deki yüzde 49 seviyesinden 2024’te yüzde 19’a kadar geriledi. Söz konusu düşüşte, Trump döneminde Kaliforniyalı üreticilerin talebiyle getirilen yüzde 30’u aşan ek vergilerin etkisi büyük oldu.

Siyah zeytin hedefte, yeşil zeytin avantajlı

Söz konusu vergiler yalnızca siyah zeytinleri kapsıyor; yeşil zeytin, zeytinyağı ve yarı işlenmiş zeytinler ise kapsam dışı tutuluyor.

İspanyol üreticiler, bu nedenle son yıllarda yeşil zeytin ihracatına ağırlık verdi. Ancak yeni yüzde 15'lik ek tarife nedeniyle sektör temsilcileri siyah zeytin ihracatının artık sürdürülemez hale geldiğini savunuyor.

İspanya'nın güneyindeki en büyük zeytin üretim bölgelerinden biri olan Sevilla’da faaliyet gösteren çiftçi birliği Asaja’nın sekreteri Eduardo Martin, “Bu koşullarda siyah sofralık zeytin ihracatı yapılması olanaksız hale geliyor” diyor.

Kuraklık ve iş gücü kaybı da tabloyu ağırlaştırdı

Hatırlanacağı üzere tarifelerin uygulandığı ilk yıl aynı zamanda şiddetli kuraklığın yaşandığı bir dönemdi. Bu da üreticilerin toplam 2,5 milyon iş vardiyasının yaklaşık 400 binini iptal etmesine yol açtı. İlk yıl ABD’ye yapılan siyah zeytin satışları yüzde 70 düştü. Endülüs Tarımsal Kooperatifler Federasyonu Başkanı Gabriel Cabello, “İlk yıl en zoruydu. İkinci yılda bunun kalıcı olacağını fark ettik ve farklı yollar aramaya başladık” ifadelerini kullandı.

Yeni pazarlar ve inovasyon ön plana çıktı

Kaybı telafi etmek için üreticiler yönünü Avrupa, Orta Doğu ve Asya pazarlarına çevirdi. ABD'ye ise daha düşük tarifeye tabi olan yeşil zeytin gönderilmeye başlandı. İnovatif ürünlerle de çeşitlilik artırıldı. Örneğin bazı üreticiler peynir veya somon dolgulu siyah zeytinler geliştirerek bu ürünleri Avrupa ve Asya’da pazarlamaya başladı.

Ancak İspanya Tarım Bakanlığı’na göre, siyah zeytin satışından kaynaklanan kayıp yaklaşık 239,6 milyon euroyu buldu. Bu rakam, son hasat döneminde toplam 707 milyon euro olan sofralık zeytin ihracatının üçte birine denk geliyor.

25 ihracatçıdan yalnızca 4’ü kaldı

Vergi öncesinde ABD pazarında aktif olan 25 İspanyol ihracatçıdan sadece 4 büyük firma ayakta kalabildi. Bu firmalardan biri olan Agro Sevilla, lobi faaliyetleri ve doğru veri sunumlarıyla ABD'deki siyah zeytin tarifesini yüzde 31’den yüzde 10’a düşürmeyi başardı. Şirketin CEO’su Julio Roda, “Dünyanın en büyük siyah zeytin tüketici pazarından vazgeçemeyiz” diyor.

Diğer büyük üretici Aceitunas Guadalquivir ise dikkat çekici bir adım atarak, ABD’de tarifeler için lobi yapan iki büyük şirketten biri olan Bell-Carter Foods’u 2022 yılında satın aldı. İlginç bir şekilde, bu şirketler zaman zaman İspanya’dan tarife dışı olan ham zeytin ithalatı yaparak ABD'de işleyip piyasaya sunuyor.

Tarifeler amacına ulaşmadı

ABD’nin yerli üreticilerini korumak için attığı bu adım, istenen sonucu vermedi. 2024’ün ilk 8 ayında ABD’nin sofralık zeytin ithalatı, 2017’nin aynı dönemine göre yüzde 40 arttı. En fazla artış gösteren ülkeler ise Mısır, Portekiz ve Türkiye oldu.

İspanya’nın ABD’ye yaptığı yeşil zeytin ihracatı aynı dönemde yüzde 18 artarak siyah zeytin kaybının bir kısmını telafi etti. Ancak üreticiler yeni tarifelerin etkisi konusunda hâlâ endişeli. Asaja’dan Martin durumu şu sözlerle özetledi: “Zemin zaten ıslak ve kaygındı, şimdi üzerine bir de yağmur yağıyor.”